سوژه را از اشيايي با جنسيتهاي متنوع انتخاب كنيد. با كمك ذغال (نه مداد) طرحي بسيار ساده از مدل بر روي مقوا ترسيم كنيد. اندازه طرح نبايد كوچك باشد. اگر رنگ سوژه سفيد باشد شما فقط به قسمتهايي كه سايه وجود دارد توجه كنيد و همان قسمتها را با پهناي ذغال كمي تيره كنيد. در ابتداي كار مراقب باشيد كه با لبه تيز ذغال خطوط تيره و پر رنگ ترسيم نشود چون اثر نامطلوبي از خود بر جاي مي گذارد. سپس محو كن را بر روي اثر ذغال ساييده و آن را به صورت سايه اي محو و يك دست در آوريد. براي ايجاد سايه هاي تيره تر، همين كار را تكرار كرده و لايه هاي خاكستري را بر روي هم بياوريد. به جاي محو كن مي توانيد از تكه اي دستمال كاغذي و يا انگشت دستتان (به شرط آنكه چرب يا مرطوب نباشد) استفاده كنيد.

پس از ترسيم خاكستريها، مي توانيد با لبه تيز ذغال، اشاره هاي حساسي را در قسمتهاي تيره به عنوان ارزش خطي، به مدل بيفزاييد. اين كار باعث ايجاد استحكام در مدل مي گردد. در صورتي كه مدل شما رنگي باشد ( آبي، قرمز، بنفش، سبز و...) ابتدا سراسر طرح را با پهناي ذغال بپوشانيد و بعد دستمال كاغذي را بر روي آن بكشيد تا اثر ذغال به طور كامل و يك دست خاكستري شود. سپس مراحل تيره تر را مجدداً با ذغال ترسيم كرده و با محو كن اثر آن را يكنواخت كنيد. مراقب باشيد كه در حين كار دستتان بر روي طرح ساييده نشود. اثر ذغال به راحتي پاك شده و كار را ناقص مي كند.

مراحل آخر كار مهمترين بخش است. در اين مرحله با كمك نوك ذغال، در قسمتهاي تيره، ارزش خطي مناسبي ايجاد كنيد. به مقايسه درجات مختلف خاكستري هايي كه ترسيم شده بپردازيد و چنانچه لازم بود، در سايه هايي كه ايجاد كرده ايد تجديد نظر كنيد. براي مدلهاي شفاف و براق (شيشه، سفال لعاب دار، فلز) كه انعكاسهايي از نور در خود دارند، به همان ترتيب سابق سايه ها را ايجاد كنيد. سپس براي نشان دادن نورهايي كه در مدل ديده مي شود، از تكه اي پاك كن تمييز استفاده كنيد كناره پاك كن را با كاتر ببريد تا صاف و لبه دار شود. به اين ترتيب مي توانيد نورهاي ظريف و حساسي در طرح خود ايجاد كنيد. مراقب باشيد كه: جهت حركت دستتان براي ترسيم نورها، مطابق با حجم مدل و نوري باشد كه واقعاً مشاهده مي كنيد. نورهايي كه ترسيم مي كنيد از نظر اندازه و پهنا متنوع باشد. به مدل خود نگاه كنيد. در كنار قسمتهايي كه نور وجود دارد، گاهي لكه هاي بسيار تيره اي هم به چشم ميخورد يا اين كه قسمتهايي از نور، محو و نامشخص است توجه به اين نكات علاوه بر آنكه در مدل شما تنوع ايجاد مي كند، بر دقت و ظرافت طرح نيز مي افزايد. وقتي كار تمام شد، روي طرح را با كاغذ پوستي بپوشانيد تا كارتان محفوظ بماند.

طراحي با ذغال (روش دوم):

سوژه را در مقابل خود قرار دهيد. با پهناي ذغال سراسر مقوا را يك دست و منظم سياه كنيد. بعد با دستمال كاغذي يا با دستتان روي آن بكشيد تا كاملاً سياه شده و از ذغال اشباع شود. اين مرحله را مجدداً تكرار كنيد و دومين لايه تيره ذغال را بر روي لايه قبلي به وجود آوريد و مجدداً هم با دستمال كاغذي روي آن بكشيد. خرده هاي ذغال روي مقوا را بتكانيد. سپس با توجه به مدل، طرح را با ذغال ترسيم كنيد. بعد با كمك محو كن، پاك كن و انگشت دستتان، خاكستري اوليه را روشن و روشنتر كنيد. هر يك از اين وسايل را كه نام برديم، درجات خاكستري روشنتري ايجاد مي كند. در اين شيوه، شما بر خلاف روشهاي قبلي، از خاكستري تيره به خاكستري روشن مي رسيد و پاك كن تمييز، در اينجا نقش عمده اي به عهده دارد. در مرحله پاياني باز هم به مقايسه نورها و تيرگيها بپردازيد و از ارزش خطي استفاده كنيد. گاه لازم است كه زمينه پشت سوژه تيره تر يا روشنتر از سوژه باشد تا به صورت مجزا از كار اصلي به نظر بيايد. در پايان روي كار را با كاغذ پوستي بپوشانيد. چنانچه به اسپري تافت (مخصوص موي سر) دسترسي داريد، مي توانيد روي كار را اسپري زده و لايه اي محافظ بر روي اثر ذغال به وجود آوريد. در اين صورت كار را به حالت عمودي مايل قرار داده و اسپري را از فاصله 25 تا 30 سانتيمتري به آن بپاشيد. هرگز كار را بر سطح زمين به صورت افقي نگذاريد. قدري صبر كنيد اسپري خشك شود. آهسته بخشي از طرح را لمس كنيد. اگر اثر ذغال بر دستتان نشست، عمل اسپري را مجدداً تكرار كنيد. در غير اين صورت، پس از خشك شدن كار، روي آن را با كاغذ پوستي بپوشانيد.

سايه روشن با هاشور:

ايجاد سايه روشن با هاشورهاي منظم يا نا منظم، سابقه اي بسيار قديمي در نقاشي و طراحي دارد. اغلب وسايل (مداد، خودكار، روان نويس) براي هاشور زدن مناسب هستند و پيشنهاد مي كنيم همه آنها را تجربه كنيد.

شيوه كار: با ترسيم خطوط موازي و منظم و يك دست، سطحي به دست مي آيد كه مي تواند جايگزين سايه روشنهاي مداد، ذغال و آب مركب باشد. به ياد داشته باشيد كه هاشور براي سطوح وسيع و صاف چندان مناسب نيست. اندازه طرح را در حدي بگيريد كه بتوانيد به راحتي دست خود را در سراسر طرح حركت دهيد. هر قدر خطوط به هم نزديك باشند تيرگي بيشتري ايجاد مي كنند. اين تيرگي با تكرار هاشور در جهتهاي متضاد تشديد مي شود. جهت هاشور بايستي با حالت و فرم مدل هماهنگ باشد. يعني براي مدلهاي صاف و تخت، خطوط مستقيم (در جهات مختلف) و براي مدلهايي با سطوح مدور خطوط منحني و متناسب با فرم سوژه استفاده مي شود. سايه افتاده نيز با هاشور مشخص مي شود. ابتدا قسمتهاي روشن را هاشور بزنيد. سپس با تكرار جهات متضاد تيرگيها را درجه به درجه ايجاد كنيد. سايه ها بايد به تدريج در روشنيها حل شوند. در غير اين صورت خطوط هاشور يك باره قطع شده و در طرح بريدگي به وجود مي آورند.

حل شدن هاشور تيره در روشنيها به دو صورت انجام مي گيرد:

ـــ كم رنگ، نازك و دور كردن خطوط هاشوري از يكديگر.

ـــ كوتاه و محو كردن تدريجي خطوط هاشور.

در مدلهايي با سطوح مدور، چنانچه قصد داريد در بخشي از سوژه با ترسيم هاشور بپردازيد، در نظر داشته باشيد